Zamanı hatırlatan saat kuleleri

Türkiye genelinde çoğu Abdülaziz ve 2. Abdülhamid dönemlerinde yaptırılan, tarihe tanıklık eden saat kuleleri, zamanı hatırlatmalarının yanı sıra buluşma noktası olmaları ve adres tarifinde kolaylık sağlamaları dolayısıyla önem taşıyor.
Osmanlı İmparatorluğunda yapılan, Anadolu’dan Şam’a kadar 63 adet saat arasında yer alan, 1901 yılında II. Abdülhamid’in tahta çıkışının 25. yıl dönümü şerefiyle Türkiye’nin dört bir yanında yapılması talimatı verilen, çoğu günümüze gelebilmiş, kimisi yaşadığı afetlerde ve zamanın yıpratıcı etkisiyle hasar görerek kartpostal, sararmış fotoğraflarda kalmış saat kuleleri, yangın kulesi, gözlem evi olmalarının yanı sıra ayrı hikayeleri olmasıyla da dikkati çekiyor.
Erzurum’un Yakutiye ilçesi Tebrizkapı semtindeki 814 yıllık saat kulesi, Erzurum Kalesi’ndeki iç kale mescidine minare olarak yaptırılmıştır. Saltuklular döneminde Ebu’l Muzaffer Melikşah’ın hüküm sürdüğü yıllarda inşa edilen tarihi eser ”Tepsi Minare, Kesik Kule, Saat Kulesi ve Minare Kule” olarak da anılır. Yapıtın saati 1848-1881 yıllarında yerleştirilmiş ve söz konusu eser, gözetleme kulesi olarak da kullanılmıştır. Üzerinde kufi yazısıyla ”İkbal, dinin ışığı, İslamın kutbu, devletin yardımcısı, milletin zahiri, meliklerin ve emirlerin güneşi Ebu’l Kasımoğlu Ebu’l Muzaffer Gazi Yinanç Beygu Alp Tuğrul Bey” denilmektedir. Zaman aşımına uğrayıp yıpranan kule, Bağdat seferi sırasında Erzurum’a gelen Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın talimatıyla onarılmıştır.
Çorum’da 1894’de İstanbul Beşiktaş Muhafızı Yedi Sekiz Hasan Paşa’nın 27,5 metre yüksekliğinde yaptırdığı kentin sembolü saat kulesi, kimi zaman yol tarif etmede, kimi zaman da buluşma yeri olarak anılıyor. Kulenin saatinin dünyaca ünlü Osmanlı Milli Saraylar Saatçisi Mustafa Şemi Pak’ın eşsiz eserlerden olması da ayrı bir önem taşıyor. Çanının 308 kilogram ağırlığında olması ve eşine rastlanmayan figürleri bulunması kulenin farklılığını ortaya koyuyor. Kulenin çanının tokmağı ilk günden bu yana 7 milyon 165 bin 255 kere vurulmuş. Saatinin elle kurulmasından kaynaklanan sorunlar, yapılması planlanan asansör sistemiyle çözüme kavuşacak.
Türkiye’nin en büyük saat kulesi olan, Adana’nın Seyhan ilçesinde Adana Valisi Ziya Paşa tarafından 32 metre yüksekliğinde yaptırılan büyük saat kulesi, 130 yıldır zamanı göstermeyi sürdürüyor. Diğerlerinden farklı olarak 110 basamağı bulunan kulenin çan bölümünde ”Societe Jntibah Tourhan Djemal & Co Adana Turkei” yazıyor. Tahrip edilen kule, Almanya’dan getirilen yeni mekanizmayla 1925’te yeniden çalıştırılmış.
UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası Listesi’ndeki Safranbolu’nun saat kulesi, 3. Selim’in Sadrazamı İzzet Mehmet Paşa’nın yaptırımıyla 214 yıldır zamanı gösteriyor. Rivayete göre, bölgedeki herkesin cebine birer saat armağan edeceğini söyleyen Paşa, kulenin yapımının ardından her yerden duyulabilecek çan sistemiyle bu sözünü tuttuğunu göstermiştir. 12 metre yüksekliğindeki kulesi, Türkiye’deki tek zembereksiz saat olma özelliği taşıyor.
İzmir’le bütünleşmiş Konak Meydanı’ndaki ilk mimari yapılardan Saat Kulesi, 1901’de İzmir Valisi Kıbrıslı Kamil Paşa tarafından inşa ettirilmiş. 25 metre yüksekliğindeki, 4 katlı kulenin tasarımını Fransız Levanten Raymond Charles Pere üstlenmiş, saatini Alman İmparatoru II. Wilhelm hediye etmiş. Kule, 1928 ve 1974’de meydana gelen depremlerde ciddi hasar görse de kısa sürede eski ihtişamına kavuşmuş.
Bolu’nun Mudurnu ilçesindeki saat kulesi ise 120 yıldır hisar tepesinde çan sesleriyle zamanı duyuruyor. İpekyolu kasabasının simgesi olan kule, demirci ustalarınca el işçiliğiyle inşa edilmiş. Kulenin saati, 1999’da tahribattan ötürü geri kalmaya başladı. Tamiri zor olması nedeniyle elektroniğe çevrilen saat, eskisi gibi tıkır tıkır işliyor, orijinali ise ilçede sergileniyor.
Muğla’nın ilk belediye başkanı Hacı Süleyman Efendi’nin Şam’dakine benzer şekilde inşa ettirdiği 1885 yapımı kule, iftar ve seher vaktini bildirmek için 22 metre yüksekliğinde, 5 katlı olarak inşa edilmiş.
-Tıkır tıkır işleyecekleri günü bekliyorlar-
Farklı görünümdeki 125 yıllık Edirne saat kulesi, (Makedonya Kulesi, Memleket saati) yangında kullanılmaz hale geldi, 1894’te taş ve tuğladan inşa edilmesiyle 48 metre yüksekliğinde önemli eser görünümünü aldı. 1953’teki depremde zarar gören kulenin üniversite raporuna göre dinamitle patlatılıp maziye gömülmesi kararlaştırıldı. Kulenin restorasyonunun Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay’ın talimatıyla başlatılacağı öğrenildi.
Eskişehir’in Sivrihisar ilçesindeki hakim tepesindeki 1899’da Kaymakam Mahmut Bey’in yaptırdığı 12 metre yüksekliğindeki saat kulesi, 2008’den bu yana zamanı göstermiyor. 4 ay önce başlatılan restorasyonla eski günlerdeki gibi tıkır tıkır işleyeceği, ilçe halkına zamanı tekrar göstereceği günü bekliyor.
Yozgat’ın simgesi, dönemin belediye başkanı Ahmet Tevfikizade’nin yaptırdığı saat kulesinin geçmişi 103 yıla dayanıyor. Yozgatlı Şakir ustanın 6 katlı inşa ettiği kule, şehrin tam ortasında yer alıyor. Kulenin çanı 250, topu 284 kilogram ağırlığında olup her yarım ve tam saatte çalarak sesini merkeze duyuruyor.
Amasya’nın Merzifon ilçesindeki saat kulesi, yaklaşık 1,5 asırdır tüm ihtişamıyla ayakta. Cumhuriyet Caddesi’ndeki Sultaniye Medresesi’nin en büyük giriş kapısının üzerinde 1866’da Amasya Mutasarrıfı Ziya Paşa tarafından yaptırılan, zamanı 4 yönden gösteren kule, Merzifon Belediyesi başta olmak üzere ilçedeki birçok kurum, kuruluş ve firmanın logosunda yer alıyor.
Dönemin Kaymakamı Reşit Bey tarafından 1889’da tamamlanan, Samsun’un Ladik ilçesinde bulunan, minareyi andıran saat kulesi bir tepe üzerinde inşa edilmiş ancak tepenin çevresi farklı mimariyle örülünce ortaya alışılmışın dışında bir kule çıkmış. 1943’teki depremde hasar gören kule 3 katlı ve 14 metre yüksekliğinde.
-Güney Marmara’nın asırlık saat kuleleri-
Bursa’daki Tophane Parkı’nda yer alan 105 yıllık saat kulesi, aynı yerde daha önce Sultan Abdülaziz döneminde yaptırılan ve bilinmeyen bir tarihte yıkılan saat kulesinin yerine inşa edilmiş. Vali Reşit Mümtaz Paşa’nın 31 Ağustos 1906’da hizmete açtığı kuleye 6 katlı 89 basamaklı ahşap merdivenle çıkılabiliyor. Bursa’daki saat kulesinde orijinal saatinin yerine elektronik saat kullanılsa da hala göz kamaştırıcı.
Bursa’nın Yenişehir ilçesindeki saat kulesi, Cumhuriyet Meydanı’nda 75 yıldır ayakta. Yapımı usta Halil Balcı’ya, saatinin yapımı ise Nuri Efendi’ye (Körüstan) ait olan kule 5 katlı olarak inşa ettirilmiş. Düzeneğinin el işçiliği ve malzemeleri tamamen yerli. Kulenin çanları ise Yenişehir Rum Kilisesi ve İnegöl Kurşunlu köyündeki kiliseden getirilmiş.
Halk arasında ”Koca Saat” tabir edilen Ömer Ali Bey Meydanı’ndaki 5 katlı saat kulesi, 110 yıldır Balıkesir’de yaşayanların buluşma noktası. Silistre Valisi Giridizade Mehmet Paşa’nın İstanbul’daki Galata Kulesi’ne benzer şekilde yaptırdığı, 1898’deki depremde yıkılan saat kulesi 1901’de Mutasarrıf Ömer Ali Bey tarafından bugünkü şekliyle yeniden inşa ettirilmiş.
-İsimlerini meydanlara verdiler-
Çanakkale’de bulunduğu meydana adını veren 114 yaşındaki saat kulesi, 4 katlı olarak Assos kesme taşından yapılmış. Mülkiyeti İl Özel İdaresine ait olan eser, geçen yıl Çanakkale Belediyesine devredilerek yapılan çalışmalarla orijinal haline kavuşturuldu.
87 yıldır Bayburtlulara zamanı gösteren, 21 metre yüksekliğiyle kentin düşman işgalinden kurtuluşunu simgelen saat kulesi, dönemin belediye başkanı Kamil Alp’in isteğiyle yapılmış. Cumhuriyetin 1. yıl dönümü kutlamalarında hizmete açılan 41 merdivenli kule, 21 Şubat 1918’de Bayburt’un düşman işgalinden kurtarılışını da simgelemesi için 21 metre yüksekliğinde inşa edilmiş.
Samsun’da 1886’da yapılan saat kulesi, Trabzon vilayet salnamelerinde (yıllık) geçen İskele Caddesi, Meyve Pazarı, İskele Meydanı’na ismini vererek, meydanın ismi Saathane olarak değiştirilmiştir. Fransız mühendisin inşa ettiği bir asrı devirmiş kule, tarihindeki nice olaylara tanıklık etmiştir. 1944’teki depremde hasar görmesi nedeniyle hazırlanan rapora göre kule kaldırılmış, Saathane Meydanı 33 yıl boş kalmıştır. 1977’de meydana tekrar yapılan kule, uygun yapılmadığı dair alınan kararla bir kez daha yıkılıp inşa edilmiştir. AA

Leave a Reply

Your email address will not be published.