Doğalgaz zengini Orta Asya ülkeleri Türkmenistan ve Özbekistan, doğalgaz ihtiyacı giderek artan Çin ile bu ülkelerdeki doğalgazın alıcısı Rusya kıskacında
Doğalgaz zengini Orta Asya ülkelerinden Türkmenistan ve Özbekistan, son yıllarda doğalgaz ihtiyacı giderek büyüyen Çin ile bu ülkelerde üretilen doğalgazın eskiden beri satın alan Rusya arasında kalırken, öte yandan İran ve Güney Asya ülkelerine satmayı hedefliyor.
Toplam 26,2 trilyon metreküp doğalgaz rezervleri olduğu tahmin edilen Türkmenistan, 2020 yılına kadar enerji sektörüne 60 milyar dolarlık yatırım yapmayı hedeflerken, böylece 2030 yılında ülkedeki doğalgaz üretimini 250 milyar metreküpe, yurt dışına ihraç ettiği miktarı ise 2015 yılında 125 milyar metreküpe, 2030 yılında ise 200 milyar metreküpe çıkarmayı amaçlıyor.
Dünyanın 4. büyük doğalgaz rezervine sahip olduğu tahmin edilen ve günümüzde yıllık ortalama 80 milyar metreküp doğalgaz üreten Türkmenistan, günümüzde Rusya’nın yanı sıra Çin ve İran’a da doğalgaz ihraç etmeye başlamış durumda.
Bölgenin diğer doğalgaz üreticisi olan ve doğalgaz rezervleri 6,25 trilyon metreküp olduğu tahmin edilen Özbekistan ise, yıllık ortalama 60 milyar metreküp doğalgaz üretirken, bunun 45 milyar metreküpünü ülke içinde tüketiyor, kalan 15 milyar metreküpü ise başta Rusya olmak üzere komşu Kırgızistan ve Tacikistan’a da ihraç ediyor.
Eski SSCB bünyesinde olduğu 1960’lı yılların sonunda Orta Asya-Merkez (Rusya) doğalgaz boru hattı üzerinden Rusya’ya başlamış olduğu doğalgaz ihracatını sürdüren Türkmenistan, 2010 yılına kadar Rusya’ya yıllık 40 milyar metreküp doğalgaz ihraç ederken, 2009 yılında Rusya ve Türkmenistan arasında baş gösteren doğalgaz alımıyla ilgili bazı anlaşmazlıkların ardından, Türkmenistan en önemli stratejik ihraç ürünü olan doğalgazı, diğer alternatif güzergahlar üzerinden ihraç etme arayışına girdi.
-Çin’in doğalgaz ihtiyacı giderek artması ve bu ülkenin Orta Asya’da doğalgaz arayışları-
Son dönemlerde doğalgaz ihtiyacı önemli ölçüde artmakta olan Çin, 2000 yılında yıllık ortalama 24,5 milyar metreküp, 2008 yılında ise 80 milyar metreküp doğalgaz kullanırken, günümüzde ise bu rakam 109 milyar metreküpe ulaşmış bulunuyor.
Dünya ülkeleri arasında ulusal ekonomisi ve sanayisi en hızlı büyüyen ülkeler arasında yer alan Çin’in, doğalgaz ihtiyacının 2020 yılında 300 milyar metreküpe, 2035 yılında ise 395 milyar metreküpe ulaşması beklenirken, bu dönemde Çin’in yurt dışından ithal ettiği doğalgazın yaklaşık yüzde 35’ini başta Türkmenistan olmak üzere Orta Asya ülkelerinden ithal etmesi öngörülüyor.
İlk başta, Kazakistan doğalgazını satın almak üzere kurulan Kazakistan-Çin doğalgaz boru hattı ile ilgili mutabakat, 2003 yılında Çin Devlet Başkanı Hu Cintao’nun Kazakistan ziyareti sırasında iki ülke devlet başkanları tarafından imzalanırken, bunun ardından Çin yönetimi Orta Asya’nın diğer ülkeleri olan Türkmenistan ve Özbekistan ile bu konudaki görüşmelerine başladı.
Bu görüşmelerin sonucu olarak 2006 yılında Türkmenistan, ardından da 2007 yılında Özbekistan ile bu ülkelerin doğalgazını satın alma konusunda anlaşan Çin hükümeti, 2008 yılında ise Türkmenistan’dan başlayarak Özbekistan ve Kazakistan üzerinden Çin’e doğalgaz taşıyacak olan Orta Asya-Çin doğalgaz boru hattı inşaatına başladı.
-Türkmenistan-Çin doğalgaz boru hattı ve boru hattının 3. şebekesinin inşaatına başlatılması-
İlk şebekesi Aralık 2009’da faaliyete açılan ve Türkmenistan’dan başlayarak Özbekistan, Kazakistan üzerinden Çin’e kadar uzanan Türkmenistan-Çin doğalgaz boru hattının toplam uzunluğu 7 bin kilometreyi oluştururken, bunun 185 kilometresi Türkmenistan, 530 kilometresi Özbekistan, bin 304 kilometresi Kazakistan ve kalan 5 bin kilometresi ise Çin topraklarından geçiyor. Halen 3. şebekesi inşaatının devam ettiği Orta Asya-Çin doğalgaz boru hattının toplam tutarının 20 milyar doları bulması öngörülüyor.
Ağustos 2008’de Çin ile Türkmenistan arasında, 30 yıl boyunca Çin’e yılda 40 milyar metreküp Türkmen doğalgazının satılması ile ilgili anlaşma imzalanırken, son olarak iki ülke arasında, Çin’e satılacak Türkmen doğalgazının yıllık miktarının 65 milyar metreküpe ulaştırılması konusunda mutabakat sağlandı.
Bu çerçevede, 2008 yılında inşaatına başlatılan Orta Asya-Çin doğalgaz boru hattının ilk şebekesi Aralık 2009’de, ikinci şebekesi ise Aralık 2010’da faaliyete açılırken, bu boru hattı üzerinden 2011 yılında yaklaşık 20 milyar metreküp, 2012 yılında 30 milyar metreküp, 2015 yılında ise 65 milyar metreküp Türkmen ve kısmen Özbek doğalgazının Çin’e ulaştırılması hedefleniyor.
Bu arada, giderek artan doğalgaz ihtiyacını Orta Asya doğalgazı ile gidermeyi hedefleyen Çin, yıllık 25 milyar metreküp doğalgaz taşıma kapasitesine sahip olacak Orta Asya-Çin doğalgaz boru hattı üçüncü şebekesinin de döşenmesine başlamış bulunurken, proje tutarı 2,2 milyar dolar olan ve toplam uzunluğu 1840 kilometreyi oluşturan söz konusu doğalgaz boru hattı 3. şebekesinin inşaatının 2013 yılı sonunda tamamlanması öngörülüyor.
Orta Asya – Çin boru hattı 3. şebekesinin, Ocak 2014’den başlayarak Türkmenistan ve kısmen Özbekistan doğalgazını Çin’e taşımaya başlaması planlanırken, söz konusu şebekenin de faaliyete açılmasıyla bu doğalgaz hattı üzerinden Çin’e gidecek Orta Asya doğalgazı toplam hacminin yıllık 65 milyar metreküpe kadar ulaşması öngörülüyor.
-Çin, Özbek doğalgazını da satın almayı anlaşmaya bağladı-
Aralık 2009’dan bu yana Türkmen doğalgazını almaya devam eden ve 2011 yılında bu ülkeden 17 milyar metreküp doğalgaz satın alan Çin, dünyanın önemli doğalgaz ihracatçılarından olan Türkmenistan’ın ardından, son olarak bölgenin diğer doğalgaz üreticisi olan Özbekistan ile de doğalgaz alımıyla ilgili anlaşma imzalamış bulunuyor.
Özbekistan’ın doğalgaz dağıtımı ve taşımacılığı yapan Uztransgaz şirketi ile Çin Ulusal Petrol-Gaz Korporasyonu’nun şube işletmesi olan PetroChina International Limited şirketi arasında, yıllık 10 milyar metreküpe kadar Özbek doğalgazının satın alınması konusunda mutabakat sağlandı.
Uztransgaz’dan basına yapılan açıklamaya göre, bu hafta PetroChina International Limited şirketi ile Özbek doğalgazının dünya doğalgaz fiyat konjektürüne uygun olarak satın alınmasını öngören nihai anlaşmaya göre, Özbekistan’dan satın alınacak yıllık 10 milyar metreküpe kadar olan doğalgaz, Türkmenistan’dan başlayarak Özbekistan ve Kazakistan üzerinden Çin’e kadar uzanan Orta Asya-Çin doğalgaz boru hattı üzerinden taşınacak.
-Orta Asya – Merkez(Rusya) doğalgaz boru hattı-
Eski SSCB bünyesinde olduğu 1960’lı yılların sonunda Orta Asya – Merkez (Center) doğalgaz boru hattı üzerinden Rusya’ya başlamış olduğu doğalgaz ihracatını sürdüren Türkmenistan ve Özbekistan, günümüzde Rusya’ya yıllık toplam 55-60 milyar metreküp civarında doğalgaz ihraç ediyor.
Son yılların en önemli doğalgaz boru hattı projesi olarak bilinen Türkmenistan-Çin projesi, dünya doğalgaz piyasasının önemli aktörlerinden olan Rusya’nın bu piyasadaki konumunu etkilemeden kalmıyor.
Rus doğalgaz devi Gazprom, 2010 yılına kadar Türkmenistan’dan yıllık ortalama satın aldığı 40 milyar metreküp doğalgaz ile bu ülkenin yurt dışına sattığı doğalgazın önemli bir kısmını almış bulunurken, aşamalı olarak hayata geçirmekte olduğu Türkmenistan-Çin doğalgaz boru hattı projesinin ardından, Türkmen doğalgazının en büyük alıcısı konuma Çin aday görünüyor.
Rus Gazprom şirketi, diğer Orta Asya ülkesi Özbekistan’dan ise yıllık ortalama 15 milyar metreküpe kadar doğalgaz satın alırken, Özbekistan ise yıllık ortalama ürettiği 60 milyar metreküp doğalgazın yaklaşık 45 milyar metreküpünü ülke içinde tüketiyor, kalan kısmını ise başta Rusya olmak üzere Tacikistan ve Kırgızistan’a ihraç ediyor.
Özbekistan’ın, son olarak Çin ile yıllık 10 milyar metreküpe kadar Özbek doğalgazını satma ile ilgili anlaşma imzalaması da Rusya’nın bu ülkenin esas doğalgaz alıcısı konumunu olumsuz yönde etkilemesi bekleniyor.
Türkmenistan’ın, son yıllarda kurduğu Çin ve İran’a uzanan doğalgaz boru hattı güzergahları, bu çerçevede Rus doğalgaz devi Gazprom ile doğalgaz fiyatı konusunda yapacağı pazarlıklarda, bu ülkenin daha emin hareket etmesine dürtü olabilir.
Türkmen doğalgazı da Gazprom’un Avrupa’ya sattığı doğalgaz miktarının önemli bir kısmını teşkil ederken, Türkmenistan-Çin boru hattı projesi ise, Rusya’nın da Batı ve Doğu Sibirya’da ürettiği doğalgazın Çin’in kuzey eyaletlerine taşıyan Rusya-Çin doğalgaz boru hattını da etkilemesi ve bir rekabet ortamı doğurması bekleniyor.
-Türkmenistan’ın diğer doğalgaz alıcısı İran ve TAPI doğalgaz boru hattı projesi-
Türkmen doğalgazının diğer bir alıcısı ise, komşusu İran olurken, bu yıl Türkmen doğalgazını İran’a taşımasını artıracak olan Türkmenistan-İran doğalgaz boru hattının ek şebekesinin inşaatına başlanmış bulunuyor.
Söz konusu boru hattı, yıllık ortalama 12,5 milyar metreküp doğalgaz taşıma kapasitesine sahip bulunurken, son olarak İran da Türkmenistan ile daha önce anlaştığı 8 milyar metreküplük doğal gaz miktarını, 14 milyar metreküpe çıkarılması konusunda anlaştı.
Daha önce ülkedeki Körpece doğalgaz yatağından İran’a yıllık ortalama 8 milyar metreküp doğal gaz satan Türkmenistan, mevcut boru hattına ek olarak daha 6 milyar metreküp doğalgaz taşıma kapasitesine sahip ve bu ay sonuna kadar faaliyete açılması öngörülen ek boru hattı daha döşemeye başlamış bulunuyor.
Türkmenistan’ı Afganistan üzerinden Pakistan ve Hindistan’a bağlayacak olan ve TAPI olarak adlandırılan doğalgaz boru hattı ile yıllık ortalama 33 milyar metreküp Türkmen gazının Güney Asya pazarlarına da ulaştırılması hedefleniyor.
Türkmenistan, 1995 yılından bu yana gündemde olan TAPI projesinin hızlandırılması için yoğun çaba gösterirken, bölgedeki siyasi istikrarsızlık dolayısıyla uzun yıllar bir türlü başlanamayan 1700 kilometre uzunluğundaki hattın, yaklaşık 7,6 milyar dolara mal olması bekleniyor.
Asya Kalkınma Bankası’nın da desteklediği proje ile ilgili anlaşma, Aralık 2010 tarihinde Aşkabat’ta Türkmenistan, Pakistan ve Afganistan devlet başkanları seviyesinde imzalanırken, bu anlaşmaya göre, TAPI ile yılda 33 milyar metreküp doğalgazın 30 yıl süreyle Güney Asya ülkelerine ulaştırılması öngörülüyor.
Afganistan’daki istikrarsızlık dolaysıyla projenin güvenliği konusu ise hala belirsizliğini korurken, öte yandan Türkmenistan hükümeti, Nabucco projesine de gaz tedarik etmeye hazır olduğunu daha önce çeşitli vesilelerle dile getirmiş bulunuyor. AA